MART 16

1919 Temmuz ayında bir gece “Mustafa Kemal” ile “Telgrafçı Ahmet Hamdi” arasında geçen telgraf konuşması :

Erzurum : İsmin ne ?

İstanbul Merkez Postanesi : Manastırlı Hamdi.

İstanbul Merkez Postanesi : İsmin ne ?

Erzurum : Mustafa Kemal.

İstanbul Merkez Postanesi : Emredersiniz Paşam !

Erzurum : Bana Yıldız’ı bağlayınız.

İstanbul Merkez Postanesi : Bir dakika Paşam.

İstanbul Merkez Postanesi : Paşam, müdürüm Yıldız’ı bağlamama muhalefet ediyor.

Bana yazdırınız. Ya emniyetli bir adamla göndereyim ya da kendim götürürüm.

Paşa ısrar etmedi ve Ayan Meclisi’nden Fuat Paşa’ya verilmek üzere mesajnı yazdırdı. Paşa bu telgrafında, ülkenin yönetimini kendi eline aldığını, İstanbul Hükümeti ile ilgisini kestiğini bildirdi. Ayrıca sadrazamın da görevden çekilmesini istiyordu.

O dönemde İstanbul Merkez Postanesi görevlilerine uyarı yapılmıştı. Yıldız Sarayı ile görüşme istekleri müdüre danışmadan kesinlikle cevaplandırılmayacaktı. Bu sebebten Telgrafçı Manastırlı Hamdi Efendi müdürden olumsuz yanıt alınca Mustafa Kemal’e o şekilde cevap vermek zorunda kaldı. Gerçi Mustafa Kemal’i Çanakkale Savaşlarından Anafartalar Kumandanı olarak namını duymuştu. Hatta anılarında bu telgraf konuşmasına ilişkin bahsederken : “Karşıda Mustafa Kemal adını duyunca elimde olmadan fesimi düzelttim, ceketimin düğmelerini ilikledim ve Emredersiniz Paşam cevabını verdim” diyecektir.

O tarihlerde Mustafa Kemal İstiklal Savaşını fiilen başlatacak olan ve bir ihtilal beyanı niteliğindeki “Amasya Genelgesi” ’ni tüm ülke sathında yayımlatmıştı ve İstanbul tarafından Mustafa Kemal’in tüm yetkileri alınmış ve derhal İstanbul’a dönmesi istenmekteydi. Ülkenin dört bir tarafı Mondros Mütarekesi gereği işgal altındaydı.

Mustafa Kemal ise doğu illeri adına yapılacak kongre için Erzurum’a gelmişti ve ayrıca kendisi 8 Temmuz gecesi Erzurum’da kongre için bulunmaktayken çok sevdiği askerlik görevinden de istifa edecekti.

Bundan sekiz ay sonra Telgrafçi Hamdi tekrar sahnede :

Mustafa Kemal 16 Mart 1920 günü saat 10.00 sıralarında, Ankara Telgrafhanesi’nde, adına geçilen telgraf metnini okurken oldukça düşünceliydi. Bir yanlışlık olup olmadığını anlamak için, metni bir kez daha okudu:

“Bu sabah Şehzadebaşı’ndaki Mızıka Karakolu’nu İngilizler bastı. Oradaki askerlerle çarpışarak neticede şimdi İstanbul’u işgal altına alıyorlar. Bilgi için arz olunur.Manastırlı Hamdi.”

Mustafa Kemal, bu telgrafın altına, ‘Çok acele kolordulara benim imzamla gönderiniz’kaydını yazdı ve görevlilere verdi. Bu sırada Manastırlı Hamdi bilgi vermeyi sürdürüyordu:

“Bizim en güvendiğimiz bir arkadaşımız, yalnız o değil herkes, yani her gelen söylüyor. Şimdi de Harbiye Nezareti’nin işgalini haber aldık. Hatta Beyoğlu Telgrafhanesi’nin önünde İngiliz askerleri olduğunu söylediler. Fakat telgrafhaneyi işgal edip etmeyecekleri meçhuldür.”

İstanbul Merkez Postanesi telgrafhanesinden Manastırlı Hamdi Bey, edindiği bilgileri aktarmaya devam ediyor; ama arada bir, yazışma kesiliyordu.

Bu sırada, Harbiye Telgrafhanesi’nden memur Ali de Ankara’yı buldu ve o da bilgi vermeye başladı:

“Sabahki İngilizlerin baskınında altı şehit ve on beş yaralı var. Nezarete giriyorlar. Nizamiye kapısına... Teli kes. İngilizler buradalar.”

Mustafa Kemal daha fazla bilgi istiyor ve bekliyordu. İşgal yerel miydi, yoksa bütün İstanbul’u mu kapsıyordu? Silahlı bir karşı koyma olmuş muydu, yoksa bir baskın tarzında mı olmuştu her şey?

Bu sorulara cevap ararken Manastırlı Hamdi Bey olayları aktarmaya devam ediyordu:

“Paşa Hazretleri, Harbiye Telgrafhanesi’ni de İngiliz deniz askerleri işgal edip teli kestiği gibi, şimdi bir taraftan Tophane’yi işgal ediyor diğer taraftan da zırhlılardan asker çıkarıyorlar. Durum vahimleşiyor efendim. Sabahki çarpışmada 6 şehit ve 15yaralımız vardır. Paşa hazretleri emirlerinizi bekliyorum...”

Durum apaçık ortadaydı. Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından sonra İstanbul’u  yarı örtülü işgal altına alan düşman, gittikçe güçlenen milliyetçi akımları söndürmek,vatanseverlere gözdağı vermek için kenti, hem de kan dökerek tam anlamıyla işgal ediyor, bütün stratejik noktalar düşman eline geçiyordu.

Dışarıda düşman askerleri kol gezerken büyük bir cesaretle görevini sürdüren Manastırlı Hamdi Bey yeniden devreye girdi:

“Sabahleyin bizim askerler uykuda iken İngiliz deniz erleri karakola gelip işgal etmişler.Askerimiz uykudan şaşkın kalkınca çarpışmaya başlanıyor. -Bu bilgi yanlış aktarılmıştır. Şehzadebaşı Karakolu’nda çarpışma olmamış, askerler uyurken şehit edilmiştir.- Neticede bizden 6 şehit, 15 yaralı olup, bunun üzerine tasavvur ettikleri melanete başlayıp hemen zırhlılarını rıhtıma yanaştırarak Beyoğlu cihetini veTophane’yi, sonra bir taraftan da Harbiye Nezareti’ni işgal etmişler.”

“Hatta şimdi ne Tophane ne de Harbiye Telgrafhanesi’ni bulmak kabil oluyor. Şimdi de haber aldığıma göre, Derince’ye kadar işgal genişliyormuş efendim.”

“İşte Beyoğlu Telgrafhanesi yok, orasını da işgal ettiler galiba. Allah korusun. Burasını da (İstanbul Postanesi) işgal etmesinler. İşte Beyoğlu telgraf müdürleri, memurları geldiler. Onları kovmuşlar. Bir saate kadar burası da işgal olunacaktır. Şimdi haber aldım efendim.”

Mustafa Kemal de, hattın kesilmesinden endişe ederek Manastırlı Hamdi Bey’e şu talimatı verdi:

“Hamdi oğlum, benim imzamı kullanarak Edirne’ye Cafer Tayyar Bey’e, Bandırma Kolordu Komutanı Yusuf İzzettin Paşa’ya, İzmir Kumandanlığı’na vaziyeti haber ver. Sonra da durumu bana bildir...”

Kısa bir süre sonra Manastırlı Hamdi Bey, emrin yerine getirildiğini bildiriyordu ki, hat kesildi ve bir daha da haber alınamadı...

Ne olmuştu? Büyük Postane de işgal mi edilmişti? Ya Manastırlı Hamdi Bey; o da görev başında, Mustafa Kemal’in emrini yerine getirirken mi yakalanmıştı? İngilizler, milletvekillerinden kimseyi tutuklamış mıydı?

Mustafa Kemal, bu soruların cevabını daha sonra alacak, İngilizlerin kentte Kuvayı Milliye taraftarlarını topladığını, ayrıca Meclisi Mebusan’a giderek Kara Vasıf ve Rauf (Orbay) beyleri tutuklandığını öğrenecekti. Ama Manastırlı Hamdi Bey’den hiçbir haber yoktu...

16 Mart 1920 günü İstanbul’un işgalini, günümüz deyimiyle ‘canlı yayın’ yaparcasına, an be an Mustafa Kemal’e bildirerek tarih sahnesine çıkan, ancak yaşamının bundan sonrası çoğumuzca pek bilinmeyen Manastırlı Hamdi kimdir?..

Hamdi Bey, lakabından da anlaşılacağı gibi, Manastırlıdır. 1891’de Manastır’da doğmuş, babasının varlıklı oluşu sayesinde iyi bir eğitim görmüş, 1911’de de Dere-i Bala kasabasında telgraf memurluğuna başlamıştı. Ancak 1912’de Sırpların Manastır’ı işgali, diğer Türkler gibi, Hamdi Bey ve ailesinin dingin yaşantısına son vermiş, Sırpların Türklere olumsuz davranışı ve bitmek tükenmek bilmeyen eziyetleri nedeniyle, aile İstanbul’a göç kararı almıştı.

Aile reisi Ahmet Efendi, Manastır’daki geniş topraklarını ve evini bırakarak eşi Habibe, kızı Münevver ve oğlu Hamdi Bey ile birlikte yola çıktı. Aile sıkıntılı ve uzun bir yolculuktan sonra İstanbul’a geldi. İmparatorluk başkenti İstanbul, o sıralarda I. Dünya Savaşı’nın getirdiği yokluk ve sıkıntılar içindeydi. Aile, Üsküdar’ın Tabaklar Mahallesi’nde bir ev bularak yerleşti. Bir süre yanlarındaki para ile idare ettiler. Ama sonra Ahmet Bey’in hastalanıp ölmesi, kızının da gelin gitmesi, Manastırlı Hamdi Bey’i evin geçim sorunu ile yüz yüze getirdi.

Manastırlı Hamdi Bey, günlerce iş aradıktan sonra, 1919’da İstanbul Merkez Postanesi’nde (Bugünkü Büyük Postane) telgraf memuru olarak göreve başladı. İş ahlakı, dürüstlüğü, çalışkanlığıyla kısa sürede kendini herkese sevdirdi.

Sonrasında Manastırlı Hamdi gizlice Milli Mücadeleye katılmak içn gizlice Anadolu’ya geçer. Önceleri Mustafa Kemal’in karargah telgrafçısı olur. Sonrasında İsmet Paşa’nın yanında 1.ve 2.İnönü muharebelerine katılır.

Meclis Başkanı Mustafa Kemal’in hani o meşhur “Siz orada yalnız düşmanı değil milletin makus talihini de yendiniz” diye devam eden telgrafını alıp Metristepe’de İsmet Paşa’ya müjdeleyen de yine Telgrafçı Hamdi Bey’dir.

Manastırlı Hamdi Bey, savaş bitip Cumhuriyet ilan edildikten sonra, terfi ettirilerek, Akşehir telgraf memurluğuna atanıyor. Orada iki yıl görev yaptıktan sonra, Ankara Yenişehir Postanesi Müdürü oluyor. Bu arada sağlığı bozuluyor. Bir süre tedavi gördükten sonra, kendi isteğiyle Konya İstasyonu’na birinci sınıf memur olarak atanıyor ve bu görevdeyken de emekli oluyor.

1934 yılına gelindiğinde de soyadı kanunu gereği Atatürk, İstanbul’un işgalini kendisine canlı olarak bildiren ve o günü anımsatması babı ile Hamdi Bey’e “Martonaltı” soyadını veriyor. (16 Mart 1920 Şehzadebaşı Mızıka Karakolu’nun İngilizler tarafından işgali)

İstiklal Madalyası sahibi “Ahmet Hamdi Martonaltı” 09 Aralık 1945 senesinde Konya’da vefat ediyor. Mezarı da Konya’da bulunmaktadır.

Ayrıca Atatürk Nutuk’ta Manastırlı Hamdi’den şöyle bahseder :

Bu hamiyetli ve cesur Manastırlı Hamdi Efendi olmasaydı İstanbul’da geçen bu acı olayları öğrenmek için, kim bilir ne zamana kadar bekleyip duracaktık. İstanbul’da bulunan nazır, milletvekili, komutan ve teşkilatımız adamları içinden, bir kişinin çıkıp da, zamanında bize haber vermeyi düşünememiş olduğu anlaşılıyor. Demek ki hepsini heyecan ve çarpıntı kaplamıştı. Bir ucu Ankara’da bulunan telin İstanbul’da bulunan ucuna yanaşamayacak kadar şaşkın bir duruma gelmiş oldukları yargısına varmak, bilmem ki doğru olur mu? Telgraf memuru Hamdi Efendi sonradan Ankara’ya gelerek karargâhımız telgraf memurluğu yapmıştır. Kendisine borçlu olduğum teşekkürü, burada açıkça söylemeyi millî ve vatan görevlerinden sayarım.

—Nutuk, Mustafa Kemal Atatürk

Serkan KASALAR